نگاهی به چهار اثر جدید پدر موسیقی مدرن ایران
علیرضا مشایخی نخستین آهنگسازی است که به شکل گسترده‌ای، پیام‌آور نوگرایی در موسیقی ایران است و نخستین آهنگساز ایرانی است که موسیقی الکترونیک تصنیف کرده است. آثار او بیش از 60 سال است که در داخل و خارج از ایران اجرا می‌شوند و به تازگی چهار مجموعه جدید از این هنرمند روانه بازار موسیقی شده است.
برخی علیرضا مشایخی را پایه‌گذار موسیقی مدرن در ایران و از نخستین آهنگ‌سازان مدرنیست ایرانی می‌دانند و حالا در این مطلب نگاهی به چهار اثر تازه منتشرشده از او می‌پردازیم.
تهران ـ برلین
این اثر توسط آنسامبل یونایتد برلین، کوارتت ملی اوکراین، آنسامبل متاایکس و با نوازندگی ویلنسل صنم قراچه‌داغی و نوازندگی ویلن علی رییس فرشید اجرا شده است.
لوح فشرده یک شامل قطعه‌های «تهران- برلین ۲۰۱۹ برای ارکستر مجلسی، اپوس ۲۹۱»، «کوراتت زهی شماره یک، اپوس ۲۱»، «کوراتت زهی شماره ۲، اپوس ۳۸»، «کوراتت زهی شماره ۴، اپوس ۱۷۶»، «مهسا برای سنتور و قانون، اپوس ۲۲۴»، «سونات شماره ۲ برای ویلنسل، اپوس ۶» و لوح فشرده ۲ شامل «بداهه ۲۰۰۷، برای آنسامبل و کامپیوتر، اپوس ۱۷۷»، «به طرف شرق، اپوس ۹۲ / الکترونیک»، «دشتی شماره ۲، برای ویلن و کامپیوتر، اپوس ۸۷ / الکترونیک»، «سوناتا الکرونیکا شماره یک، برای ویلنسل و کامپیوتر، اپوس ۱۷۸، شماره یک» و «اصوات خوشحال الکترونیک، اپوس ۸۱ / الکترونیک» است.
در توضیح این اثر آمده است: «مسئله «عبور» همواره در تفکر و موسیقی مشایخی نقش خاصی داشته است. تا آنجا که به موضوع اصلی، شرق ـ غرب سمفونی نهم او با عنوان «دنیای من» بدل می‌شود. مشایخی در این اثر و آثار دیگری همچون «۲۰۱۹ برلین، اشاره مستقیمی به مبدأ و مقصد دارد. در قطعه «تهران ـ ۹۲، اپوس به طرف شرق و ۴۵ اپوس اروپایی واقع می‌شوند. دو شهر مورد علاقه او به طور نمادین عرصه گفت وگوی ایرانی ـ آتماتیک در اختیار داریم. در اینجا در این اثر، بافتی از مدالیته ایرانی، تنالیته اروپایی و عبارت‌هایی تماتیک ـ نقش ترومپت یادآور نوای «تعزیه» در کوچه‌های تهران است که آهنگساز از دوران کودکی خود به یاد دارد. ۲۰۱۹ برلین» و به سفارش آنسامبل یونایتد برلین در سال این اثر در چارچوب «فستیوال مسافران تهران ـ میلادی نوشته و در همان سال توسط این آنسامبل ضبط شده است.»
«شهرزاد»
آلبوم «شهرزاد» قصه‌ای در ۹ فصل برای پیانو، اپوس ۱۵ با نوازندگی پیانو فریماه قوام‌صدری شامل ۹ قطعه «در حاشیه کویر»، «نبرد»، «شکست»، «زندانی»، «خشم»، «آنسوی ابرها»، «فرار»، «سراب» و «انتظار» است.
در توضیح این اثر آمده است: «شهرزاد بخشی از پاسخی است به پرسشی که همواره برای مشایخی مطرح بوده است. او از خود می‌پرسد، شهرزاد چه می‌شد اگر جامعه موسیقی ایران گرفتار یک خواب چندصدساله نمی‌شد؟ آنچنان غفلتی که حتی به درستی نمی‌دانیم چه مدت گرفتار آن بوده‌ایم. مشایخی در یک سفر فرضی که به مجموعه پنج‌گانه‌ای برای پیانو انجامید، ظرفیت تکامل و انبساط، «نامه‌ها» ۱۰۶ موسیقی ایران را ملموس کرد. مجموعه پنج‌گانه عبارت است از: «داستان‌های کوتاه» اپوس ۱۱۳، «کریستال شماره‌های یک و دو» اپوس ۱۱۱، «در جستجوی زمان از دست رفته» اپوس ۱۱۰ اپوس .۱۱۵ و «شهرزاد» اپوس داستان «شهرزاد» که زاده تخیل مشایخی است، بهانه‌ای می‌شود برای جستجو و بیان اندیشه‌های فلسفی او. این ماجرا در مورد شهرزاد قصه‌گو نیست، بلکه تحلیلی است از اینکه چگونه انسانی شبیه به شهرزاد قصه‌گو می‌شود. تئوری چندصدایی مشایخی اساس پی‌ریزی این قطعه قرار می‌گیرد. او سفر خود را از یک ترانه ساده و زیبای کردی آغاز می‌کند و با عبور از موسیقی کلاسیک ایرانی در گستره گام تعدیل شده، به آستانه آتنالیته می‌رسد.»
«نقره سیاه»
آلبوم «نقره سیاه» با نوازندگی وولنسل ماری‌ترِز گریزانتی و نوازندگی پیانو مارک ویتانتونیو شامل ۱۲ قطعه «نقره سیاه کوارتت برای چهار ویلن، اپوس ۳۰۵»، «سونات شماره یک برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۴۴»، «سونات شماره ۲ برای ویولنسل و پیانو، اپوس ۱۱۶، موومان اول»، «سونات شماره ۲ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۱۱۶، موومان دوم»، «سونات شماره ۲ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۱۱۶، موومان سوم»، «سونات شماره ۳ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۱۷۲»، «سونات شماره ۴ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۱۸۰، موومان اول»، «سونات شماره ۴ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۱۸۰، موومان دوم»، «سونات شماره ۴ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۱۸۰، موومان سوم»، «سونات شماره ۵ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۲۳۶، موومان اول»، «سونات شماره ۵ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۲۳۶، موومان دوم» و «سونات شماره ۵ برای ویلنسل و پیانو، اپوس ۲۳۶، موومان سوم» است.
«سالومه»
آلبوم «سالومه» با اجرای ارکستر سمفونیک ملی اوکراین، ارکستر موسیقی نو، ارکستر مجلسی شرق با نوازندگی کلارینت یوری نابی‌توویچ، نوازندگی ویلن پانیذ فریوسفی، نوازندگی ساکسفون بورکهارت فریدریش، نوازندگی ویلنسل صنم قراچه‌داغی و نوازندگی پیانو آیدا سیغاریان شامل دو لوح فشرده است.
لوح فشرده یک شامل قطعه‌های «سالومه برای ارکستر، اپوس ۲۳۰»، «کنسرتو برای کلارینت و ارکستر، اپوس ۸۶»، «موزار من، مالر من برای ارکستر، اپوس ۸۶»، «کنسرتو شماره یک برای ویلن و ارکستر، اپوس ۹۶، موومان اول»، «کنسرتو شماره یک برای ویلن و ارکستر، اپوس ۹۶، موومان دوم»، «کنسرتو شماره یک برای ویلن و ارکستر، اپوس ۹۶، موومان سوم» و لوح فشرده ۲ شامل «کنسرتو برای ساکسفون و ارکستر، اپوس ۱۸۳»، «کاکتوس سفید برای ویلنسل و ارکستر، اپوس ۱۶۹»، «کنسرتو شماره ۲ برای پیانو، ارکستر زهی و سازهای کوبه‌ای، اپوس ۲۰۵» و «ساترن برای سازهای کوبه‌ای، اپوس ۱۹۱» است.
در توضیح این اثر آمده است: «شخصیت «سالومه» الهام بخش پیدایش آثار هنری متعددی در طول تاریخ بوده است. از آن میان می‌توان به نوشته اسکار وایلد و موسیقی ریچارد اشتراوس اشاره کرد. هرچند که مشایخی اعتقادی به موسیقی توصیفی ندارد اما در عین حال منکر «تداعی معانی» نمی‌شود. او در توضیح این اثر می‌گوید: «کریستالی از عشق و نفرت، به عنوان یک تصویر در ذهن من نیست، اما درهم تنیدگی این دو ـ در حدی که سالومه، می‌تواند در محیط موسیقی من خانه کند. در این اثر ماجرای سالومه را نمی‌یابید اما شاید گرفتارش بود ـ آن کریستال را لمس کنید. علاقه مشایخی به ترکیب سازهای هم رنگ، نخستین بار در قطعه‌ای با نام مدال ۲۰۱۵ برای نه کنتراباس و سازهای کوبه‌ای، اپوس ۲۴۲ منعکس شد. رضایت خاطر او از نتیجه این اثر باعث شد که در سال ۲۰۲۲ میلادی قطعه‌ای برای چهار ویلن با عنوان «نقره سیاه» تصنیف کند.»
دیدگاه